EEN HOLLANDS TRANSFORMATIESPEL

Er is niet veel bekend over de geschiedenis van dit spel. Het werd op een veiling in een Nederlands veilinghuis aangeboden in een dun, nietszeggend doosje, tezamen met wat andere spulletjes. Ik ontmoette de vrouw die dit lot gewonnen had tijdens de verzamelaarsbeurs in Nieuwegein, waar zij mij een aantal kaarten liet zien. Ik zag onmiddelijk dat dit een uniek spel was, de kaarten waren originele, met de hand geschilderde ontwerpen.. Twee weken later bracht zij het complete spel mee naar de verzamelaarsbeurs in de Jaarbeurs in Utrecht en daar eindigden de 52 kleine stukjes kunst in mijn handen. De vrouw die het mij verkocht had verder geen enkele informatie over het spel, zij wist zelfs niet de naam meer van het veilinghuis. Dus oorsprong, kunstenaar en land waren niet bekend, noch hoe het spel in dat veilinghuis was terechtgekomen. Dus moesten de kaarten de antwoorden verschaffen.

Toen ik het spel voor de eerste keer goed bekeek, maakte ik de volgende observaties:
- alle tekeningen waren in aquarel gedaan.
- de hoge kwaliteit van de tekeningen wezen op een professionele kunstenaar of een zeer begaafde amateur.
- voor de ontwerpen werden twee soorten (dun) papier gebruikt.
- een aantal ontwerpen kwamen mij bekend voor.
- een paar tekeningen wezen op een Nederlandse oorsprong.
- de meeste kaarten, maar niet alle, hebben een getekende omlijsting.
- de kaarten werden met de hand uitgesneden of geknipt, dus er zijn kleine verschillen in hoogte en breedte, maar over het algemeen meten zij ongeveer 66 bij 98 mm.

 

KUNST & KUNSTENAAR

Toen ik de kaarten voor het eerst met een vergrootglas bekeek werd ik verbaasd door de fijne details in de meeste tekeningen. Zij zagen eruit alsof ze met een kwast met slechts enkele of misschien zelfs maar één haar gedaan waren, af en toe werd een pen gebruikt. Hieronder een afbeelding van de klaver 10 op ongeveer ware grootte en van een detail dat onder in het midden te vinden is. Het suggereert een vast hand en scherpe, jonge ogen, maar waarschijnlijk werd er ook een vergrootglas gebruikt. Helaas blijft de kunstenaar onbekend. Op geen enkele kaart is een naam, handtekening of zelfs maar initialen te vinden. Maar de kwaliteit van het werk spreekt voor zich. Hij beheerst de anatomie en materiaalvoering, niet alleen in kleur maar ook in zwart/wit en grijstonen. En dat alles op dit kleine formaat!

Op sommige kaarten zijn de potloodlijnen van de oorsponkelijke schets voor een ontwerp nog deels te zien. 

 

Er zijn zelfs twee kaarten waarvan de achterkanten gebruikt zijn om in potlood een schets voor een ander ontwerp te maken.


Gezien de fijne details zal het ontwerpen en afwerken van elke kaart tenminste een paar dagen geduurd hebben, dus moet het zeker maanden, misschien zelfs wel een jaar, geduurd hebben om alle 52 kaarten te voltooien. De hierboven afgebeelde kaarten laten ook goed zien dat er twee verschillende soorten papier zijn gebruikt voor dit spel.

 

HET PAPIER

Ik heb kontakt opgenomen met een specialist in 19de eeuws papier en hij identificeerde de gebruikte soorten als velijn en gevergeerd papier. Het velijn papier werd sinds het laatste kwart van de 18de eeuw gebruikt, het gevregeerde papier bestond toen al. Maar hiervoor had Bas van Velzen van de UVA gevraagd om foto's van een aantal kaarten op een lichtbak en deze lieten op een paar kaarten ook gedeeltelijke watermerken en tegenmerken zien. Deze gedeeltelijke watermerken waren voor Eric Hinterding van het Rijksmuseum in Amsterdam niet beslissend om een maker te benoemen, maar hij dateerde het gebruikte papier grofweg als afkomstig uit de eerste decennia van de 19de eeuw.

Hierboven een aan elkaar gezette lichtbak foto van de voorkant van de harten 3 en de achtekant van de harten 2. Behalve de kettinglijnen (verticaal) laat het gedeeltelijke watermerk zien dat de twee kaarten uit hetzelfde vel papier gesneden zijn.
Hieronder details van achterkant van de hartenvrouw, met een gedeeltelijk tegenmerk in het velijn papier, en van de voorkant van de klaver 5, met een ander gekroond watermerk in het gevergeerde papier.

Het detail op de schoppen 10 was al een sterke indicatie dat deze kaarten in Nederland werden gemaakt. "Huis"is een typisch nederlands woord, dat in geen enkele andere taal voorkomt. Maar er zijn ook andere aanwijzingen.....

-1-  -2-  -3-  -4-  -5-  -6-  -7-