transformatiespel-07

Het antwoord op deze vragen heb ik in het voorgaande al proberen te geven. Dat het spel van oorsprong in Nederland gecreëerd is zeer waarschijnlijk, maar waar dat precies is geweest blijft onbekend. Holland werd in 1806 voor het eerst een koninkrijk onder koning Lodewijk Napoleon. Dit Koninkrijk Holland bestond slechts kort. In 1810 kwam er al een eind aan toen Holland weer door het Franse Keizerrijk onder Napoleon Bonaparte werd ingelijfd. Na diens nederlaag bij Waterloo herwon Nederland zijn soevereiniteit in 1813. Willem Frederik, zoon van de laatste stadhouder, werd uitgeroepen tot soeverein vorst en in 1814 werd de eerste grondwet vastgelegd. Pas tijden het Congres van Wenen in 1815 werden de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden officieel verenigd en als Koninkrijk der Nederlanden erkend.
Ik vermeld deze chronologie, aangezien ik vermoed dat de Hollandse elementen in dit spel door de kunstenaar zijn ingebracht om een (hernieuwde) soevereiniteit te vieren. Het eerste Koninkrijk Holland stond nog te veel onder Franse invloed, zodat het waarschijnlijker is dat het spel na 1815 is vervaardigd. Dit wordt redelijk gestaafd door de andere bevindingen omtrent papier, uniform en mode. Vandaar dat ik tot de datering 1815/1820 ben gekomen.

Omdat alle originele kaartjes kleine verschillen in hoogte of breedte hebben en sommige een getekende rand hebben en andere weer niet, heb ik besloten om de randen te laten vervallen en alleen de voorstelling op de kaarten te laten drukken, over de volledige kaart, dus zonder nieuwe randen. Daarvoor moesten de afbeeldingen zelf wel naar één formaat omgezet worden. Uiteindelijk bleek dat met het formaat 64 x 95 mm het best te lukken en zijn de kaarten 1 op 1 afgebeeld. Van drie kaarten zijn in dit proces gelijk een klein vlekje verwijderd.

Omdat de bestanden allemaal op dit formaat van 64 x 95 mm gemaakt zijn, moesten de kaarten nauwkeurig gesneden worden om hetzelfde formaat te krijgen. In eerste instantie werd hiervoor de expertise van Cartamundi in Turnhout gezocht, maar behalve de gebrekkige communicatie kon men daar toch niet de nauwkeurigheid van snijden leveren, die bij de intake wel beloofd was. Helaas moest toen dit project daar worden beëindigd.

Het spel is nu gedrukt door Heinis & Schipper Drukkerij B.V. in Zaandijk, waar Marjolein en Maurice zich vol enthousiasme aan dit speciale project hebben gewijd. Die inzet ziet men terug in de afwerking van dit spel.

Naast de 150 spellen zijn er ook 10 genummerde sets van 4 vellen ieder, waarop de kaarten per kaartkleur staan.

Transformatiespellen zijn eigenlijk niet gemaakt om mee te spelen. De eerste "kaarten" verschenen in Duitsland in een "Taschenbuch für 1801" als 16 illustraties bij het dichtvers Hudibras van Samuel Butler. Het waren slechts 16 kaarten en geenszins een volledig spel. Er zijn meer voorbeelden uit het prille begin van de 19de eeuw, die een beperkt aantal kaarten als illustraties of als ongesneden vel tonen. Het eerste volledige spel verscheen in Duitsland in 1805. Niet veel later verschenen meer van dit soort spellen ook in Engeland en Amerika. Er zijn slechts zo'n 50 transformatiespellen uit de 19de eeuw bekend. In België heeft de firma Daveluy uit Brugge rond 1870 nog een getransformeerd spel uitgebracht. Maar ook in het begin van de 20ste eeuw zijn er nog transformatiespellen uitgegeven. Het heeft daarna een aantal decennia geduurd, maar moderne kunstenaars hebben deze vorm van kaartspellen sinds de jaren zeventig weer ontdekt en er zijn fraaie voorbeelden daarvan tot in deze eeuw te vinden. Alle toen bestaande transformatiespellen zijn door de Amerikaanse verzamelaar Albert Field in 1983 in een boek beschreven en van elk spel werden alle kaarten afgebeeld. Er zijn sindsdien geen nieuwe 19de-eeuwse spellen ontdekt. Tot op heden dus. Maar dit spel is dan ook nooit in druk verschenen...... tot op heden dus.
U heeft hier een aantal kaarten uit dit allereerste Cotta spel uit 1805 gezien. Brave huiselijke tafereeltjes, lieflijke engeltjes en af en toe een verwijzing naar de dood. Ze zijn ook in dit spel te vinden. Maar er zijn ook een paar kaarten die een meer komisch tafereel verbeelden. In Frankrijk werden dit soort spellen, "jeux à cartes transformées" genaamd, veelal voorzien van satirische afbeeldingen en werden daarom ook wel "cartes à rire" genoemd. Kaarten om te lachen. Ik hoop dat deze kaarten u na zo'n 200 jaar ook een glimlach op het gezicht zullen brengen.